🔸 البته بحث درباره‌ی ایران متفاوت است؛ اساسا نوع ملیتی که در ایران مطرح می‌شود متفاوت از این مفاهیم نوظهور غربی است.
اولین بار در دوران ساسانی هویت ایرانی حول محور فرهنگ، تاریخ، دین و نژاد مشترک شکل گرفت. بعدها در دوران نابسامانی سیاسی ناشی از هجوم بیگانگان ایران تبدیل به یک هویت فرهنگی در بین مردان فلات ایران شد و در نهایت در دوران صفوی با تاسیس دولت ملی، هویت ایرانی وارد بعد سیاسی و اصطلاحا «شبه مدرن» شد.
🔸 این هویت ملی که برساخته‌ی فرهنگ، تاریخ و دین مشترک مردمان بود مدت‌ها پیش از دوران مدرن و موج ملت‌سازی‌ها شکل گرفت. یعنی ملیت ایرانی برخلاف دیگر ملل دارای اصالت تاریخی و فرهنگی است و به هیچ وجه نمی‌توان آن را به مرزهای قراردادی استعماری تقلیل داد. بنابراین نمی‌توان ملیت در ایران را «قراردادی و بی‌ارزش» دانست.
🔸 تفاوت مهم دیگر این دو مفهوم در ارتباط آن‌ها با دین است. برخلاف دنیای غرب که ملیت در آن در مقابل مذهب مطرح شد؛ در ایران همواره بین این دو مفهوم سازگاری وجود داشته. با نگاهی به تاریخ می‌بینیم که منسجم‌ترین هویت‌های ملی در مذهبی‌ترین حکومت‌ها (ساسانی، صفوی) شکل می‌گیرد. بنابراین نه تنها سکولاریسم جایی در هویت ایرانی نداشته، بلکه همواره مذهب از مهم‌ترین مولفه‌های سازنده‌ی هویت ملی در ایران بوده است.
🔸 فروغی در باب مفهوم ملیت می‌گوید:
«ولیکن یک وطن‌پرستی بی‌غرضانه هم هست که هر فردی چون پروردۀ آب و خاکی است بواسطۀ نعمت‌ها و تمتعاتی که از وطن و ابنای وطن دریافت کرده نسبت به آن‌ها در خود حق‌شناسی احساس می‌کند، چنان‌که فرزند نسبت به پدر و مادر مهر می‌ورزد. می‌توان متذکر شد که این وطن‌پرستی با حب کلیۀ نوع بشر منافات ندارد، و انسان همچنان که در درجه‌ی اول رهین منت پدر و مادر و در درجه‌ی دوم مدیون ابناء وطن است، در درجه‌ی سوم ذمه‌اش مشغول کلیه‌ی نوع بشر می‌باشد، و همه را باید دوست بدارد، و خیر و سعادت همه را باید بخواهد که خیر و سعادت خود او و قوم او هم در آن است.»
🔸 هویت انسان‌ها همواره مرکب و چندساحتی است. در این هویت هم مولفه‌های دینی و هم بشری تاثیر گذارند. ملیت ایرانی ریشه در فرهنگی دارد که حاصل تجربه‌ی زیست مشترک چندهزارساله است. همچنین هیچ زمان نمی‌توان انسانی را به تنهایی مسلمان یا ایرانی تصور نمود؛ زیرا هر دو به تنهایی ناقص و ممتنع هستند.
🔸 نخستین بار در تاریخ ایران تضاد دین و میهن در دوران پهلوی ناشی از تاثیرپذیری از نظریات و مفاهیم غربی ملیت شکل گرفت. سوءتفاهمی که متاسفانه هنوز ادامه دارد و در آثار خیلی از علما و روشنفکران تجلی پیدا کرده است.
#تحلیل_دانش‌آموزی
#سید_سجاد_سجادی دانش‌آموز پیش‌دانشگاهی مدرسه شرف‌الدین
