متن خوانی تاریخ بیهقی

اهمیت تاریخ بیهقی شاید تنها در این که بخشی از تاریخ بلند ایران را به روایت نشسته است نباشد، بلکه قلمی که ابوالفضل بیهقی سعی کرده است با آن، این برهه از تاریخ ایران را صورت‌گری کند، به گواه بسیاری از محققان، منحصربه‌فرد و در نوع خود کم‌نظیر است. بیهقی تاریخ‌نویسی را به نوعی داستان‌نگاری موثق و مستند مبدل کرد؛ در نتیجه به جای آن که تفالۀ خشکیده‌ای از رویدادها به دست دهد، زندگی را با همۀ زیبایی و زشتی و جنبش عبرت‌برانگیز آن در برابر چشمان خوانندگان گسترد. همین امر باعث شده که از دیرباز این پرسش که «تاریخ بیهقی» تاریخ است یا ادبیات، محققان را به خود مشغول دارد. به همین خاطر برخی از پژوهشگران معتقدند این کتاب از جنبه‌های گوناگون نظیر تأثیری که بر نثر فارسی داشته، شیوه‌ای که ابوالفضل بیهقی به روایت تاریخ خود پرداخته و هم‌چنین گزارش و ضبط صحنه‌های مختلف زیست مردم به مثابۀ «رمان تاریخی» قابل کنکاش و بررسی باشد.

به صورت کلی این کتاب، تاریخ سلسلۀ غزنویان است که بنا به گزارش برخی از محققان، تا 30 مجلد بوده است که سال به سال، طبق سلطنت هر یک از سلاطین، از زمان بنیان‌گذاری آن توسط سبکتگین تا فرخزاد و پایان سلطنت او تدوین شده است. اما به نظر می‌‌رسد تاریخ اولین سال‌های حکومت غزنویان توسط محود وراق، دوست بیهقی، تدوین شده است و کار ابوالفضل بیهقی تا هنگام به سلطنت رسیدن محمود آغاز نشده بوده است. آنچه امروز به جای باقی مانده، از باقی ماندۀ مجلد پنجم این کتاب تا مقدمۀ مجلد دهم است. باقی‌ماندۀ مجلد پنجم نیز از نقطه‌ای آغاز شده که سلطان محمود غزنوی درگذشته و ماجرای رقابت دو پسر سلطان محمود، سلطان محمد و سلطان مسعود، آغاز شده است که تصمیم گرفته شد برای آشنایی هرچه دقیق‌تر دانش‌آموزان با وقایع مجلدهای بعدی (و گم نکردن رشتۀ روایت کتاب) متن‌خوانی از همان ابتدای کتاب آغاز شود.