>>> اکنون ما در ترم دوم، خواهیم که به ریشه های هگلی مکانیزم فکری مارکس باز گردیم و برای تبیین همان مقدمات ما ناگزیریم که به قسمت «دین» در کتاب پدیدارشناسی جان هگل باز گردیم. یعنی نقطه ی آغاز را باید آگاهی آگاه به خویشتنی بگذاریم که اکنون در قالبی بیرونی به تعین رسیده است. سراسر بخش دین کتاب مذکور در باب چگونگی قالب های بیرونی تعین آگاهی آگاه به خویشتن است- ما به ترم های هگلی آگاهیم و می دانیم که هگل در اینجا نه از آگاهی بلکه از جان یا همان Geist صحبت به میان می آورد، اما ایضاح این تفاوت بماند برای کلاس، چرا که این ایضاح به مقدماتی طولانی احتیاج دارد که کل ترم دوم فلسفه ی تاریخ مارکس را شامل می شود. از اینرو در این ترم عمده ی تمرکز ما حرکتی است که هگل از دین طبیعی به دین وحیانی طی می کند. ما باید تبدل راز نان و شراب را به راز گوشت و خون تا انتها پی بگیریم و در این میان ما از آیین نیایش باکوسی به اسطوره و از اسطوره به تراژدی و از تراژدی به کمدی و از کمدی به نبی در دین وحیانی حرکت می کنیم. لذا خواندن نمایشنامه های یونانی در طول این ترم از جمله منابع آموزشی این ترم است و بر همه ی افراد شرکت کننده واجب است مراجعه به یونان باستان.
ارتباط دین هگل و مقدمات برنهنده ی فلسفه ی تاریخ مارکس از آنجا لازم می آید که باید آن مقدمه ی اول مارکس نه ایده آل بلکه واقعی باشد. مقدمه ی اول یا همان احتیاجات اولیه و رفع آن احتیاجات توسط ابزار، خود آگاهی ای را پیش از خود الزام می آورد تا چونان فرض فوئرباخ صرفا صورت ایده آل فرضی یک نفر نباشد و وجهه ای تاریخی داشته باشد. دین در منطق هگل، فرآوری همان امر ضروری یا مطلق است که به خویش دانستگی دارد، دانستگی ای مطلق و این اطلاق دانستگی امر ضروری است که در برون ذاتیت خود تاریخ را به مثابه «ُفریب» عقل بر می نهد. این فریب را می توان به بهترین حالت همان دوگانه ی آگاهی طبیعی و اجتماعی مارکس تعبیر کرد و ما باید ببینیم که تفسیر دین هگل در مقدمات ماتریالیسم تاریخی مارکس چگونه به فهم بهتر این مقدمات کمک می کند.
