

پیش درآمد
تعارف که نداریم، ما وارث تمدن عظیم اسلامی و وارث نورانیترین گزارههای آسمانی هستیم و حیف که بلد نیستیم از این نهرهای عظیم لبی تر کنیم و تشنه و تشنهتر نگاه به دستان دیگری دوختهایم. صدها سال استعدادهای برتر چندین کشور مسلمان در حوزههای پررونق علوم اسلامی، دانشهای انسانی را با نگاه به وحی تولید نموده و به کار بستهاند و امروز بهرۀ ما تنها شکسته بودن نماز مسافر و مبطلات روزه است.
تعارف که نداریم، هرقدر هم که در علوم انسانی جلو برویم تا زمانی که مهارت ارتباط با میراث علمی حوزههای دینی را نیاموزیم، مصرفکننده میمانیم. تا زمانی که شیوۀ فقه و اصول و دانشهای حدیثی و کلامی و فلسفی مسلمین را نیاموزیم، تولیدکننده نخواهیم بود.
مدرسۀ علوم اسلامی حجره، گامهای بلندی پیش رو دارد برای ساختن اندیشمندان علوم انسانی که رابطۀ عمیق و زبان مشترک با دانشهای حوزوی دارند. حرف تازه برای گفتن و طرح تازه برای درانداختن. تنها مصرفکننده نیستند و مهارتهای تولید علوم انسانی اسلامی را آموختهاند. دستی از دور بر آتش ندارند و «ای کاش» نمیگویند. خود، آتشافروز و تحولآفرین خواهند بود.
چند نکته:
- درسهای ارائه شده در مدرسۀ علوم اسلامی حجره امتداد دارند و پله به پله جلو میروند. هر مرحله مقدمۀ مراحل پیش رو ست.
- آموختن بسیاری از این دروس جز از طریق کلاس ممکن نیست. یعنی در آینده با مراجعۀ شخصی به متون امکان آموختن آنها نیست. این از خصوصیات بسیاری از دانشهای حوزویست که تنها با مطالعه و بدون استاد به دست نمیآیند.
- اکثر دانشهای حوزوی تنها در سیستم رسمی حوزه تدریس میشوند و فرصتهایی از این دست که استاد و کتاب بیرون از سیستم در دسترس باشد، به شدت نایاب است.
عناوین پیشنهادی قابل ارائه در این مدرسه
دانش اصول فقه جزو نخبگانیترین دانشهای حوزوی ست. شیوۀ به دست آوردن احکام فقهی از میان ادلۀ فقه (عقل، قرآن، حدیث، و اجماع) گرچه تعریف رسمی دانش اصول فقه است، اما کاربردهای آن در علوم اسلامی بسیار پردامنهتر است. شما هرجا با متن وحی مواجه شوید و بخواهید در هر زمینهای از قرآن و حدیث کسب نظر کنید، دانش اصول فقه ضروری ست. شبهات زبانشناسی و معرفتشناسی بسیاری در گرو فهم اصول فقه است. دانش تفسیر قرآن بسیار وامدار اصول فقه است. زبان مشترک دانشمندان و فقهای علوم اسلامی، زبان اصول فقه است.
از این میان در دوران معاصر ما و پس از آنکه نوابغ بسیاری به توسعۀ دانش اصول فقه پرداختهاند، نابغهای تکرارنشدنی در شهر نجف اشرف تحولآفرین شد. کتاب دروس فی علم الاصول (حلقات) شهید صدر کتابی ست اصولی که در سه حلقه (مرحله و سطح) تدوین گردیده. شهید در این کتاب با زبانی آسان مطالبی عمیق را آموزش می دهد. حلقه الاولی (حلقه اول) برای گام اول آموزش دانش اصول در مدرسۀ علوم اسلامی حجره انتخاب شده است و توسط یکی از اساتید جوان حوزه، جناب آقای شفقی که پس از لیسانس علوم سیاسی در یکی از مدارس نخبگانی حوزۀ علمیه (مدرسه مشکات) تحصیل نموده اند، آموزش داده میشود.
به کار گیری استدلالهای دانش اصول فقه در منابع فقهی منجر به تولید احکام فقهی میشود. نتیجۀ اکثر دانشهای حوزوی در دانش فقه نمود مییابد و کاربردی میشود. هرگاه در دین اسلام با سوال «چه باید کرد؟» مواجه میشویم، پاسخ آن در صلاحیت دانش فقه است. این چه باید کرد از احکام فردی شروع شده و تا احکام اجتماعی امتداد مییابد. ما اگر در ادامۀ حیات علمی خود بخواهیم سخنی علمی دربارۀ حکم اسلام راجع به فرهنگ، جامعه، اقتصاد، رفتارهای فردی و جمعی، حقوق و سیاست بزنیم، تمامی اینها در حیطۀ صلاحیت دانش فقه است و باید برآمده از شیوهها و متدهای فقهی باشد تا اعتبار علمی بیابد.
در دانش عظیم فقه در مرحلۀ نخست از کتاب دروس التمهیدیۀ آیت الله ایروانی (فقه نیمه استدلالی) استفاده میکنیم. در حوزههای علمیه این کتاب معادل کتاب کهن شرح لمعه قرار دارد، با این تفاوت که مولف آن از شاگردان شهید صدر بوده و کتاب را بیشتر از شرح لمعه، مناسب فعالیت آموزشی تدوین نموده اند.
اصل این کتاب توسط علامه طباطبایی ره تالیف گردیده و در پاسخ به مادیگرایان و شبهات معرفتشناسی در قالب مقالاتی به هم پیوسته نگاشته شده است. شهید مطهری به عنوان نزدیکترین شاگرد علامه طباطبایی این کتاب را شرح دادهاند.
کتاب گرچه با پاسخ های دقیق به سوالات معرفتشناسی آغاز میگردد، ولی در ادامه به تبیین فلسفۀ اسلامی میپردازد و مقدمهای بسیار عمیق برای ورود به دانش فلسفه برشمرده میشود.
کتاب در دانش معرفت شناسی و در مقابل شبهات آن روزگار که هنوز هم جانمایۀ اکثر سوالات پیرامون معرفتشناسی است، از سطحی بسیار عمیق برخوردار بوده و به نوعی مانیفست معرفتشناسی اندیشمند مسلمان محسوب میشود. گدراندن این کلاس تنها به دانشآموزانی که استعداد کافی در دانش فلسفه را در خود احساس میکنند، توصیه میشود و ممکن است برای کسانی که علاقه و یا ذهن فلسفی ندارند، دشوار باشد.
استاد نایینی، دانشآموختۀ علوم اجتماعی دانشگاه تهران و حوزۀ علمیۀ قم که کتاب اصول فلسفه را نزد یکی از اساتید مشهور فلسفۀ اسلامی در قم تحصیل نمودهاند، برای تدریس این کتاب میهمان مدرسۀ علوم اسلامی هستند.