برای شناخت درست هنر امروز، موسیقی و نقاشی و مجسمهسازی و معماری و سینما و…، مثل هر چیز دیگر باید تاریخ و گذشتۀ آن را خوب دانست، تاریخی که از قرون قبل از تاریخ، از نقاشیهای درون غارهای بشر نخستین و ابزارهای تمدنهای اولیه شروع میشود و به هنرهای بسیار متفاوت و عجیب قرن بیستم و بیست و یکم ختم میشود. چه بسا که تاریخ هنر، که تاریخ آفریدههای خلاق و زیبای بشر است، به نحوی تاریخ تفکر بشر باشد، که از همین طریق بتوان با تاریخ بشر، همدلی و همفکری کرد. درکی درونی و قلبی در درازای تاریخ!
در کلاس تاریخ هنر مدرن، با گذری بر تاریخ هنر از دوران باستان تا رنسانس، به بررسی جریانها و مکتبهای متعدد و متفاوت سهچهار قرن اخیر جهان پرداخته میشود، از مکتبهای کلاسیک و رمانتیک و ناتورالیستی و سمبولیستی و رئالیستی و سوررئالیستی و کوبیستی و فوتوریستی و دهها ایسم دیگر، که هر کدام جلوهای از تفکرات انسان معاصر جهان هستند که در انواع هنرها جلوه کرده اند.
در کلاس تاریخ هنر، آقای مرتضی کاردر، شاعر، روزنامهنگار، مدرس هنر و ویراستار آثار حوزۀ فلسفۀ هنر، که چندین سال سابقۀ آموزش تاریخ هنر را در مجموعههای حوزوی و دانشگاهی داشته اند، تاریخ هنر مدرن را با ارجاع به نمونههای مختلف آثار هنری جهان به شما تدریس میکنند.
الآن بیشتر از ۲۵۰ عنوان روزنامه و مجله و هفتهنامه در کشور روی کیوسکها میرود. بیشتر از ۵۰ سایت و خبرگزاری داریم. تازه اینها کشوریها و معروفترها هستند. به اینها اضافه کنید کانالهای تلگرامی معروف و صفحات اینستاگرام و فیسبوک و سایر شبکههای اجتماعی و خبرخوان را که این روزها محل رجوع جدی هستند.
با این حجم از مطبوعات، خبرخواندن خودش یک کار تخصصی شده است. کدامها را بخوانیم؟ چه طور بخوانیم؟ در گشتن بین این رسانهها مدیریت وقت هم آیا شگرد خاصی دارد؟ راستی بین سیاسیها کدام یکی روزنامه اینوری است؟ کدام کانال آنوری است؟ دانستن جریانشناسی اینها اصلا به چه دردی میخورد؟ مهمترین ژورنالیستها و روزنامهنگارهای کشور ما کدامها هستند؟ قبیلههای سیاسی هرکدام مهمترین رسانهشان کدام یکی است؟
حالا مهمتر از خبر خواندن، فن انتقال خبر است.
اصلا می شود کسی علوم انسانی بخواند و بلد نباشد یک واقعه را که با چشمهای خودش دیده انشا کند، یا یادداشت و دلنوشته و گزارش خبری از یک رویداد بنویسد یا مملکت را با یک تیتر بهم بریزد و الخ؟ اصلا می شود آدم علوم انسانی خوانده، مصاحبه کردن و از زیر زبان آدمها حرف کشیدن را بلد نباشد؟
بله، می شود. خیلی از علوم انسانی خواندهها هستند که هیچ کدام از این کارها را بلد نیستند.
برای اینکه ماها بعدا از این علوم انسانی خواندهها نشویم، یک کلاس در پنجشنبهها خواهیم داشت با عنوان «ژورنالیزم». استادش هم آقای محمد ثقفی است. مهمترین ویژگی استاد این است که این مباحث را فقط در کتاب و جزوه نخوانده است. خودش از سالهای اول دانشگاه از سردبیری نشریات معروف دانشجویی در دانشگاه را تجربه کرده تا معاونت و سردبیری در مهمترین خبرگزاریها و سایتهای خبری.
به فراخور مباحث کلاس هر چند هفته کلی هم سورپرایز خواهیم داشت. مهمترین چهرههای تلویزیونی، مدیران کانالهای معروف تلگرامی، سردبیران سایتها و روزنامهها و خبرگزاریهای مهم و خلاصه آدمهای رسانهای هم پایشان به رفت و آمد در کلاس ما باز باز خواهد بود.
داستانی قدیمی وجود دارد دربارۀ کارگر یک کارخانه که متهم شده بود به دزدی. در پایان هر روز وقتی با چرخدستی خود از کارخانه خارج میشد، نگهبانان به دقت چرخدستی را میگشتند. اما چرخ دستی خالی بود و چیزی پیدا نمیکردند. این اتهام کمکم از کارگر کارخانه رفع شد و او هر روز با چرخدستی خالیاش از کارخانه خارج میشد. درست بود، او چیز دیگری نمیدزدید، چیزی که میدزدید خود چرخدستیها بود.
*
ویسنتون اسمیت، شخصیت اصلی رمان «۱۹۸۴» جورج اورول در بخشی از داستان در چنگ بازجوهایی قرار میگیرد که او را محاصره کردهاند. اسمیت وجود «برادر بزرگه» را منکر میشود. در رمان ۱۹۸۴، «برادر بزرگه» نماد و چهرهای است که به اشکال گوناگون، بر زندگی طبقات مختلف مردم، نظارت و کنترل دارد. تصویر چهرۀ این مرد، در سرتاسر شهر روایت داستان نصب شدهاست و حس تحت کنترل و حمایت بودن را تلقین میکند. بازجوها به انکار اسمیت اینگونه پاسخ میدهند: «او وجود دارد، این خود تو هستی که نیستی».
***
آن چیزی که امروز در هیاهوی پررونق هنرها و رسانه ها دزدیده میشود، خود ما نیستیم؟
در دوران جدید میتوانیم معتقد باشیم که وجود ما دستخوش تغییر شده است؟ ما واقعا همچنان هستیم؟
آیا به همین صراحت میتوانیم بگوییم که دوران «تاثیر» رسانه و هنر به پایان رسیده است و حالا باید فراتر از چیزی به نام «تاثیر» از «تبدیل وجود و ماهیت» صحبت کنیم؟ آیا این فرضیه درست است که ما حالا تبدیل به واحدهای متحرکی از انبوهی از محصول معجونهای تناقضآمیز هنر و رسانه شدهایم؟ و حالا در میانۀ این ماجرای پرهیاهو، علوم انسانی سرگردان چیست؟
شاید موقعیت دقیقتری از سینما برای توصیف تقاطع به هم رسیدن هنر، رسانه و واقعیت پیدا نشود.
در کلاس سینمای مستند قرار است دربارۀ این تقاطع صحبت کنیم و دربارۀ این سوالها حرف بزنیم. فیلم نمایش میدهیم. گپ میزنیم و از مولفان ایرانی دنیای جدیدمان دعوت میکنیم تا پردۀ سفید را پایینتر بکشند، روبرویمان بنشینند و دربارۀ این دنیای عجیب و وسوسهگر رودررو با آنها صحبت کنیم.
***
مدرس این کلاس، آقای حمیدرضا بوالی، روزنامه نگار و مستندساز و دانشآموختۀ علوم ارتباطات و فلسفه است.
در این طرح درس، سیر بحث، تعداد جلسات و مسائل قابل طرح، ارائه شدهاست. به فراخور بحثها و نیز استعداد مخاطبان، مسائل آموزشی قابل تغییر خواهد بود. انتظار میرود مخاطب این درس در پایان به درک عمومی از اصول مبنایی فرم فیلم و متن دراماتیک رسیده باشد و به طور نسبی قدرت تحلیل متن دراماتیک را پیدا کرده باشد. در هر جلسه از کلاس، برای تشریح مفاهیم، مصداقهایی از تاریخ ادبیات و تاریخ سینما مورد واکاوی قرار خواهند گرفت که با تمرینهای ویژه این کلاس تکمیل خواهند شد. مجموع مباحث در قالب سه بخش/ترم ارائه شدهاست. هریک از بخشها یک مجموعه کامل است که در امتداد یکدیگر، مبنای دانش تئوریک سینما را فراهم میآورد. آنچه در پایان این مجموعه مورد انتظار است، برانگیختن قدرت تحلیل فیلم و توجه دادن به جنبههای متفاوت سینما به عنوان یک زمینه مطالعاتی، خواهد بود. مباحث مطرح شده در قالب جدول زیر ارائه شدهاست.
آقای محمد داوودی، مدرس کلاس، فیلمساز و کارشناس ارشد ادبیات نمایشی هستند.
لازم به ذکر است کلاس سینما دو واحدی خواهد بود یعنی هر جلسه از کلاس سینما، دو زنگ درسی (در مجموع ۱۴۰ دقیقه) را پوشش می دهد، که بنا بر برنامۀ انتخابی دانشآموزان، به احتمال قوی، در زنگ فوقالعادۀ پنجشنبه (زنگ چهارم)، ویژۀ دانشآموزان این کلاس، برگزار میشود.
ترم اول |
|||
ردیف |
مفهوم |
تعداد جلسه |
مسائل آموزشی |
۱ |
درام |
۴ جلسه |
ماهیت درام، تفاوتهای متن دراماتیک با سایر متون، بررسی نشانه های درام: بازیگر، عناصر دیداری، واژگان، صدا و …. |
۲ |
روایت |
۸ جلسه |
چیستی روایت، بررسی انواع روایت مدرن و پست مدرن، ساختار داستان، ساختار پلات، اقتباس، روایت و خلق معنا، بررسی نمونهها |
ترم دوم |
|||
ردیف |
مفهوم |
تعداد جلسه |
مسائل آموزشی |
۱ |
موقعیت دراماتیک |
۴ جلسه |
بررسی انواع موقعیتهای نمایشی، ویژگیهای موقعیت نمایشی، بررسی ژانر، تمرین جهت خلق موقعیت دراماتیک |
۲ |
تئوریهای اساسی فیلم |
۸ جلسه |
بررسی دیدگاههای تئوریسنهای مهم تاریخ سینما: مانستربرگ، آرنهایم، آیزنشتاین، بالابالاش، کراکوئر، آندره بازن و …. |
ترم سوم (تابستان) |
|||
ردیف |
مفهوم |
تعداد جلسه |
مسائل آموزشی |
۱ |
فرم فیلم |
۴ جلسه |
معرفی اصول فرم فیلم، النتظارات فرمال، معرفی فرم غیر روایی، رابطه فرم و معنا و احساس، بررسی نمونهها |
۲ |
سبک فیلم |
۸ جلسه |
میزانسن و دکوپاژ، تصویر و شکللگیری سبک فیلم، تدوین و شکلگیری سبک فیلم، صدا و شکلگیری سبک فیلم، بررسی نمونهها |